برچسب‌ها: شعر

یک، دو و گاهی ده نفر و حتی بیشتر، می‌نشینیم و بازی کردن کودک خردسالی را تماشا می‌کنیم. وقتی بچه طاق‌باز می‌خوابد و پایش را به زحمت تا دم صورت‌اش بالا می‌کشد و دم دهان‌اش می‌آورد ریسه می‌رویم و وقتی سعی می‌کند لبه‌ی صندلی را بگیرد و بلند شود همه با اشتیاق تلا‌ش‌اش را دنبال می‌کنیم و نگران نتیجه‌ی کارش می‌شویم. یا وقتی میوه‌ا‌ی را برای اولین بار می‌بیند و حیران لمس‌اش می‌کند و به دهان می‌برد، یا هنگامی که با کشف طعم آلو قرمز صورت‌اش را جمع می‌کند قربان‌صدقه‌اش می‌رویم و قهقهه می‌زنیم...

گاهی همراه این خنده‌ها و نگرانی‌ها ما هم کنجکاو می‌شویم. وقتی می‌بینیم بچه برای ایستادن چه تلاشی می‌کند و چند بار زمین می‌خورد... یاد می‌گیریم. وقتی بچه میوه‌ی نو را می‌بیند دوباره متوجه شگفتی آن میوه می‌شویم. با تماشای زندگی‌اش یاد عروسک‌های رازدارمان می‌افتیم و دوستی صمیمی در خاطرمان زنده می‌شود... ما با کودکان، با تماشای بازی کودکان، زندگی را دوباره به تماشا می‌نشینیم. دوباره دست به کشف زندگی می‌زنیم، سرخوش یا دلخور، خندان یا گریان، اما در پایان سبک‌بار!

*

چرا نویسنده نباید شبیه کودکی باشد که با کلمات بازی می‌کند؟ سرخوشانه و کنجکاو و با اهدافی که فقط خودش می‌داند... یا نمی‌داند.

نوزادان تا مدتی نمی‌توانند مانع شیشه‌ای را تشخیص بدهند و سعی می‌کنند دست‌شان را با ضربه زدن از آن عبور بدهند. طولی هم نمی‌کشد که کشف کنند باید دورش بزنند. به نویسنده‌ای فکر می‌کنم که در برابر حادثه‌ای، قصه‌ای، اندیشه‌ای حتی ناآشنا برای خودش ایستاده و با نوشتن و نوشتن خود را به آن می‌کوبد، روی سطح ِ یک‌دست و سیمانی‌اش دست می‌ساید، و ناگهان راه عبور را پیدا می‌کند. گاهی حتی راهی پیدا نمی‌کند، اما موفق به شناسایی دیوار می‌شود و گاهی حتی فهمیدن این‌که مانعی، فعلاً غیر قابل شناسایی و نام‌گذاری، وجود دارد هم برایش نوعی پیروزی به‌حساب می‌آید. به‌هر حال دومی (راه یا تصویر و تصور) اولی (دیوار ) را محو نمی‌کند؛ هر دو پیش روی ما قرار می‌گیرند و ما...

*

نه! به زعم من "ادبیات متعهد" در برابر چشم‌انداز ادبیاتی بازیگوش چندان چنگی به دل نمی‌زند؛ دست‌کم نه همیشه.

در برابر نویسنده‌ای که کنجکاو در برابر دنیای کلمات و روایات و قصه‌ها می‌ایستد، از ترکیب کلمات جا می‌خورد و از پیش‌آمدها می‌رنجد یا به وجد می‌آید، در برابر نویسنده‌ای که خودْ اولین مخاطب کار خودش است و اولین لذت خواندن را خودش تجربه می‌کند، در برابر نویسنده‌ای چنین، آن نویسنده‌ی متعهدی که هیچ‌گاه از قلعه‌ی تعهدات جمعی و از پیش تعیین‌شده‌اش پا بیرون نمی‌گذارد به‌نظرم شبیه تازه‌جوان ورّاج و ابن‌الوقتی می‌رسد که از هیچ فرصتی برای تسخیر گوش و ذهن دیگران نمی‌گذرد، و همیشه نقابی به چهره دارد و آدم نمی‌تواند به او اعتماد کند.

البته که وجود چنین نویسنده‌ای هم نعمت است و مغتنم (ابن‌الوقتی و ورّاجی همیشه هم ناخوشایند نیستند). تازه‌جوانی که سنگی به نگهبان خفته می‌پراند و بیدارش می‌کند، یا با شیطنتی پیرمرد خموده‌ای را کمی به ورجه‌ورجه وا می‌دارد، مستحق تشویق و تحسین است. اما همنشین دایمی خوبی به حساب نمی‌آید. فکر کنم کم نباشند کسانی که ترجیح بدهند وقت‌شان را به تماشای بازی کودکان بگذرانند، تا به همراهی تازه‌جوانی که در ساحلی شلوغ به دنبال شکاری تازه می‌گردد و کاری ندارد جز تکان دادن دیگران... می‌خواهم بگویم، به گمان من، دنیای تازه‌ای که بازیگوشی‌های کودکانه و بزرگانه پیش رویمان باز می‌کنند خیلی جذاب‌تر و کارآمدتر از حمله و گریزهای آن تازه‌جوان است. من که ترجیح می‌دهم کوهنورد باشم (و مثل بچه‌ای آویزان غرایب زندگی‌ام بشوم) تا اینکه مامور بیدار کردن خفتگان.

نویسنده‌ی بازیگوشی که در دنیای کلمات و روایاتْ کنجکاوانه به هر سو می‌دود من را به وجد می‌آورد. او می‌نویسد و قرار نیست حتماً چیز تازه‌ای به من بیاموزاند. او می‌نویسد، چرا که به نوشتن نیاز دارد و از نوشتن لذت می‌برد، جان می‌گیرد. نوشتن بخشی از زندگی اوست و شکلی از زیستن‌اش و خیلی وقت‌ها اصل ِ زیستن‌اش... و ما به تماشایش می‌نشینیم و دنیا را این‌بار در دستان او می‌بینیم. دوباره دست به کشف زندگی می‌زنیم، سرخوش یا دلخور، خندان یا گریان، اما در پایان سبک‌بار!

ما با قایق/متنی چنین، تن به رودخانه‌ی مرگ می‌زنیم، در تن روایت زنده می‌شویم، و از آن سو دیگرگون و زنده‌تر بیرون می‌آییم.

از کدام‌شان بنویسم... از آن‌ها که نوشتنی‌اند و این‌روزها می‌توانم این‌جا بنویسم، کدام‌شان را انتخاب کنم...

*

رفتن رضا سیدحسینی شوک‌آور بود.

از خودم دلخورم که چرا برای هر کاری این‌همه دست‌دست می‌کنم. مدت‌هاست دل‌ام می‌خواهم چند خط هم که شده درباره‌ی کسانی که یک عمر مدیون‌شان هستم (هستیم) بنویسم. نه که فکر کنم با نوشتن‌شان می‌توانم کاری برای خودشان یا حتی کس دیگری کرده باشم. فقط دل‌ام می‌خواهد بنویسم تا به خودم ثابت کنم هیچ‌وقت فراموش‌شان نمی‌کنم؛ که هر بار شنیدن اسم‌شان برایم کافی است تا پر از حس قدرشناسی بشوم و کلاه به احترام‌شان از سر بردارم. اما این‌بار هم دیر شد...

توی تعطیلات نوروز که مصاحبه‌ای با رضا سیدحسینی از تلویزیون پخش می‌شد آن‌قدر هول کردم و حواس‌ام به حرف‌هایش بود که کلی اس‌ام اشتباهی فرستادم و دست‌آخر برای عذرخواهی مجبور شدم چند دقیقه‌ی آخر صحبت‌ها را از دست بدهم و هنوز هم پشیمانم. چون رضا سیدحسینی یگانه بود، مثل کارهایش... و نمی‌دانم حالا که رفته چه حرفی دارم بزنم...

آرزو می‌کنم... مثل بچه‌ها آرزو می‌کنم کاش هنوز زنده بود. و نگران‌ام...

کاش قدر کسانی که هنوز هستند را بدانیم. بیایید از نجف دریابندری حرف بزنیم و از داریوش آشوری، از حمید سمندریان و علی رفیعی، از بهرام بیضایی و محمود دولت‌آبادی و رضا براهنی و جلال ستاری و و و و... حتی از کسانی که هم‌وطن و هم‌زبان نیستند، مثل آلن...

نمی‌دانم این حرف‌زدن‌ها دقیقاً چه سودی می‌توانند داشته باشند، اما دست‌کم در این حد مطمئن‌ام که کمک‌مان می‌کنند فراموش نکنیم، خیلی دِین‌ها را.

*

شوک بزرگ دیگر ماجرایی‌ست که برای پدرام رضایی‌زاده پیش آمده. در مورد این یکی واقعاً لال‌مانی می‌گیرم. ماجرا آن‌قدر مضحک و با این‌حال نگران‌کننده است که نمی‌گذارد حتی درست به‌ش فکر کنم. خوشبختانه این چند روز زیاد و خوب درباره‌ی این اتفاق ناخوش نوشته شده... با این‌حال کاش ماجرا هر سرانجامی که پیدا کرد (و از صمیم قلب آرزو می‌کنم سرانجامی خوش برای رضایی‌زاده) ‌یادمان نرود که چه پیغام شومی با خود داشته... یعقوب یادعلی، رضایی‌زاده،... کاری کنیم که به این فهرست اضافه نشود.

این دیگر یک ماجرای سیاسی نیست که خام‌خیالانه بگوییم ربطی به ما ندارد. اجتماعی نیست که بشود بی‌رحمانه بی‌تفاوت بود. اصلاً نمی‌شود اسمی به این مضحکه داد و دسته‌ای برای‌اش مشخص کرد. نمی‌شود به دادگاه کشاندن یک نویسنده بابت یک اتفاق ساده که توی داستان‌اش افتاده را با هیچ زبان معقولی توضیح داد و وحشت بزرگ این است که این دست حماقت‌ها ادامه‌دار بشوند. گمان‌ام همین حالاش هم حرف از آتش افتادن به خانه‌ی همسایه گذشته و شعله‌ها به سقف خانه‌ی هر کسی که می‌نویسد افتاده. پس نمی‌شود نگران نبود برای پدرام رضایی‌زاده و ماجرای تلخ و نگران‌کننده‌ای که برایش پیش آمده و بی‌تفاوت از کنارش گذشت.

*

و یک ماه و خرده‌ای مانده به انتخابات و هنوز انگار که نه انگار. جرٱت نمی‌کنم با نگاه کردن به فضای مجازستان خیال خودم را راحت کنم. این بار دیگر جرٱت نمی‌کنم... بیرون هنوز هوا سرد است. به خودم قول داده بودم دیگر این‌جا زیاد درباره‌ی انتخابات ننویسم و سر قول‌ام هم می‌مانم و به این‌دلیل که حس می‌کنم در مجازستان همه تکلیف‌شان روشن است.

این‌بار ترجیح می‌دهم رای بقال سر کوچه و خاله و عمه و دایی را جمع کنم. ترجیح می‌دهم دو ماه دیگر زانوی غم بغل نگرفته باشم و خوش‌خیالانه هم که شده فکر کنم نگرانِ حرف‌ها و کارهای رییس‌جمهور کشوری که درش زندگی می‌کنم نیستم. فکر کنم می‌شود؛ که همه‌چیز اندکی هم که شده روبراه می‌شود اگر تنبلی نکنیم. دل‌ام می‌خواهد دو ماه دیگر وقتی به رییس‌جمهور تازه فکر کردم خوشحال باشم از تنبلی نکردن‌ام و حتی اگر نتیجه بر خلاف انتظارم بود پشت دست نگزم از افسوس ِ بی‌عملی.

تحریم کردن انتخابات از نظرم اشتباه‌ترین اشتباه ممکن است و دل‌ام می‌خواهد هر طور که شده اشتباه بودن‌اش را به طرفداران‌اش بفهمانم. باید رای بدهیم، باید تصمیم بگیریم و عاقلانه رای بدهیم و می‌خواهم در این چند وقت باقیمانده همین را بگویم.

*

و باز دل‌ام می‌خواهد درباره‌ی همه‌ی این‌ها بنویسم. دل‌ام واقعاً گرفته از رفتن رضا سیدحسینی و وحشت‌زده‌ام از ماجرایی که برای پدرام رضایی‌زاده پیش آمده و نگرانِ انتخابات پیش رو و نتیجه‌اش. دل‌ام می‌خواست درباره‌ی هر کدام جداگانه چیزی بنویسم، جدی‌تر و سرپاتر... با این‌حال احساس می‌کنم خیلی هم بی‌ربط نیستند و می‌شود همه را کنار هم گذاشت و دید و خواند. صادقانه بگویم اصلاً فکر نمی‌کنم که بی‌ربط باشند این اندوه و وحشت و نگرانی.

مطمئن نیستم برای کسی جالب باشد؛ راست‌اش برایم چندان مهم هم نیست، چون خودم را که حسابی به‌وجد می‌آورد؛ هرچند، گاهی هم فکر می‌کنم نکند این اصلاً خاصیت‌اش باشد و همه‌ی کسانی که این مدل‌اش را دارند متوجه‌اش شده باشند. به‌هرحال، من که کلی ذوق می‌کنم از شنیدن‌اش. احساس می‌کنم یکی از همان اتفاق‌های غریب و فانتاستیکی است که همیشه دوست داشتم.

و این اتفاق... خب! یک ماگ "Nesquik" دارم با آن خرگوش دوست‌داشتنی و خندان‌اش. در واقع دو تا از این ماگ‌ها دارم، یکی با حاشیه‌ی آبی‌رنگ بر دهانه و آن یکی سبز و هر دو هدیه‌ی دوست.

بدون هیچ نظم خاصی از هر دوشان استفاده می‌کنم. آن‌که آبی رنگ است هیچ کار خاصی بلد نیست بکند غیر از نگه‌داشتن نوشیدنی. اما ماگِ سبزْ نوازنده است. وقتی توش چای داغ می‌ریزم شروع می‌کند به نواختن. هرچند قطعه‌ی خاصی نمی‌زند، اما شنیدن تق‌تق‌اش حسابی هیجان‌انگیز است. اگر فقط صدای تق‌تق نامنظم می‌داد شاید زیاد به وجدم نمی‌آورد. اما خب،‌ چیزی که جذاب‌اش می‌کند نظم تق‌تق‌هایش است. تقریباً صدایش این است: تَتَق تق تق... همین صدا را پشت‌سر هم تکرار می‌کند تا چای خنک شود. با قهوه یا شیر یا شیرقهوه‌ی داغ این صدا را نمی‌دهد. انگار فقط به چای حساس است آن ساعت یا ساز عجیبِ توش...

همین الآن صدا دادن‌اش تمام شد. من هم بیشتر درباره‌اش نمی‌نویسم.

بهار 86